ÖĞRETMENLİK MESLEĞİNİN ETİK İLKELERİ

MEB Din Öğretimi Genel Müdürlüğü KTS Ekim/Kasım Faaliyetleri kapsamında  okulumuz öğretmenlerinden Ayşe ERTEKİN(Coğrafya Öğretmeni, Özlem YILDIZ(Türk Dili ve Edebiyat Öğretmeni),  Habibe YAZICI (Görsel Sanatlar Öğretmeni),  Zeynep ÜNLÜ (Matematik Öğretmeni) "Öğretmenlik mesleğinin etik ilkeleri, itibarı, temel değerleri(Sevgi, şefkat, merhamet, saygı, heyecan, azim, kararlılık,  sabır, sebat, fedakarlık) konusunda 25.11.2021 Perşembe günü konferans salonunda saat 13:00'te okulumuz öğretmenlerine yönelik bir söyleşi gerçekleştirdi. Söyleşide Coğrafya Öğretmenimiz Ayşe Ertekin, "Öğretmenlik, bir yaşam biçimidir. Sadece para kazanmak için yapılabilecek bir iş değildir. Sadece mesai saatler içinde yapılabilecek   bir etkinlik değildir. Öğretmenlik bir sevgi işidir. Mesleğe olan sevgi ve çocuklara, gençlere,  vatana , millete, aileye olan sevgidir. Öğretmenlik mesleğine gönül vermek demek  yukarıda  belirttiğim değerlere gönül vermek demektir." Dedi. Ayşe Ertekin konuşmasında öğretmenlik mesleğinin itibarı, yeri ve önemi ile ilgili şunları dile getirdi:

"Öğretmenlik bir saygı işidir, her şeyden önce öz saygıdır, kendine saygıdır, öğrenciye saygıdır. ''Geleceğe duyulan saygıdır.'' Gelecek öğretmenin elinde şekillenmektedir. Öz saygısı gelişmemiş olan kişi geleceğe saygı duyamaz.

Öğretmenlik merhamet ve şefkat işidir. Merhamet öğretmene en çok yakışan duygulardan biridir. Bu duygulara sahip olan öğretmen, öğrencinin ve toplumun nezdinde hak ettiği değere yükselir.

Öğretmenlik bir heyecan işidir. Her eğitim öğretim yılına başlarken aynı heyecanla başlamak, öğretmeni sıradan olmaktan kurtarır. Sınav sorusu hazırlarken, sınav sonuçlarını açıklarken duyulan heyecanı yaşamayan bilemez. Bu heyecan duygusu, geleceği şekillendirmede katkısı olan insanlara has bir duygudur.

Öğretmenlik bir sabır işidir. Her türlü olumsuzluklara, gürültüye, gözyaşlarına sabretme işidir. Bir bardak çay içerken aynı anda beş farklı soruya cevap verebilme işidir. Gerektiğinde aile ile öğrenci arasına köprü olabilme işidir.  Öğretmenlik kararlı bir duruş sergilemektir. Gençlere, vatan sevgisini,  vatanın bölünmez bütünlüğünü aşılamaktır. Geleceğe karşı umut olmaktır, umutlu olmaktır. Bir bireyin ne kadar önemli olduğunu anlatabilmektir. Kararlı duruş sergilerken bireysel farklılıklara hoşgörü ile yaklaşabilmektir.

Öğretmenlik, zamanı iyi yönetebilmektir. Kırk dakikaya eğitimi öğretimi sığdırabilmektir. Yaşamın her dakikasını dolu dolu yaşayabilmek, çağa ayak uydurup geçmişle gelecek arasında çok sağlam bir köprü oluşturabilmektir.

Türk Dili ve Edebiyat Öğretmeni Özlem YILDIZ, "Öğretmenlerin, millî, manevi ve evrensel değerleri gözetmesi beklenmesi gerektiğini ifade eden konuşmasında şunlara değindi:

"Milli, manevi ve evrensel değerlere sahip olan öğretmenlerin gerçekleştirmesi gereken roller:

 *Çocuk ve insan haklarını gözetmek

*Bireysel ve kültürel farklılıklara saygılı olmak

*Öğrencilerin millî ve manevi değerlere saygılı, evrensel değerlere açık bireyler olarak yetişmelerine katkıda bulunmak

*Doğal çevre ile tarihsel ve kültürel mirasın korunmasına duyarlı olmak

2)Öğretmenlerin, öğrencilerin gelişimini destekleyici tutum sergilemesi beklenmektedir. Öğretmenlerin öğrenciye yaklaşım konusunda gerçekleştirmesi gereken roller:

*Her öğrenciye insan ve birey olarak değer vermek

*Her öğrencinin öğrenebileceğini savunmak

*Öğrencilerin kişisel gelişimini ve geleceğini planlamalarında rehberlik yapmak

*Tutum ve davranışlarıyla öğrencilere rol-model olmak

3)Öğretmenlerin, öğrenci, meslektaş, aile ve eğitimin diğer paydaşları ile etkili iletişim ve iş birliği kurması beklenmektedir. Öğretmenlerin iletişim ve iş birliği konusunda gerçekleştirmesi gereken roller:

*Türkçeyi kurallarına uygun ve etkili biçimde kullanmak

*Etkili iletişim yöntem ve tekniklerini kullanmaya özen göstermek

*İnsan ilişkilerinde empati ve hoşgörüyü esas almak

*Meslektaşlarıyla bilgi ve deneyim paylaşımına açık olmak

*Eğitim öğretim faaliyetlerinde ailelerle iş birliği yapmak

*Okul gelişimine yönelik faaliyetlere aktif olarak katılmak

4)Öğretmenlerin, öz değerlendirme yaparak, kişisel ve mesleki gelişimine yönelik çalışmalara katılması beklenmektedir. Öğretmenlerin kişisel ve mesleki gelişimleri için gerçekleştirmesi gereken roller:

*Mesleğini severek ve isteyerek yapmak

*Paydaşlardan gelen görüş ve önerilerden de yararlanarak öz değerlendirme yapmak

*Kişisel ve meslekî yönden kendisini geliştirmeye yönelik faaliyetlerde bulunmak

*Kişisel bakımına ve sağlığına özen göstermek

*Kültürel ve sanatsal etkinliklere katılmak

*Mesleki etik ilkelere uyarak mesleki bağlılık ve saygınlığını korumak

*Türkiye ve dünya gündemini takip etmek"

 

Habibe YAZICI (Görsel Sanatlar Öğretmeni) da Öğretmenlik mesleğinin dünü ve bugünü ile ilgili ayrıntılı bilgi verdi.                             

       "Geçmişte olduğu gibi günümüzde de bilgiyi aktarmak ve onu ölçmekten öte sorumlulukları bulunan öğretmenlik mesleği işlevi itibarıyla insanlık tarihinin tüm aşamalarında var olmuştur. Düşünürler bireysel ve toplumsal gelişim hakkında fikir üretirken öğretmenliğe özel bir değer atfetmişlerdir. Eflatun, yeryüzünde barışı sağlayabilecek insanların öğretmenler olduğunu, Diyojen ise öğretmenlikten daha şerefli bir meslek tanımadığını söylemiştir. Farabi,  erdemli toplum oluşturmanın yolunun eğitimden geçtiğini, İbni  Sina ise eğitim ve öğretimin bir uzmanlık alanı olduğu ve herkesin eğitimci olamayacağını vurgularken öğretmenlik mesleğinin toplumsal hayattaki önemine işaret etmişlerdir. İbni  Sina'nın görüşünü doğrular biçimde, tarihi süreçte öğretmenlerin diğer mesleklerden ayrı ve özel bir eğitimden geçmeleri gerektiği fikri ağırlık kazanmış, buna uygun olarak öğretmen yetiştirmeye yönelik çeşitli adımlar atılmıştır."

 

Zeynep ÜNLÜ (Matematik Öğretmeni) de  konuşmasında "Öğretmenlik Mesleğinin Etik İlkeleri"nden bahsetti.

"Öğretmenlik mesleğinde etik, öğretmenin mesleğini icra ederken, öğrenciler, toplum ve meslektaşları ile olan ilişkilerinde yerine getirilmesi gereken sorumluluklar, uyması gereken kurallar ve ilkeler bütünü" şeklinde açıklanabilir. Öğretmenlik mesleğinde uyulması gereken davranış ve ilkeler; profesyonellik, hizmette sorumluluk, adalet, eşitlik, sağlıklı ve güvenli ortamın sağlanması, yolsuzluk yapmamak, dürüstlük, doğruluk ve güven, tarafsızlık, mesleki bağlılık ve sürekli gelişme, saygı ve kaynakların etkili kullanımı olarak sınıflamaktadır.

         İnsanların birlikte yaşama arzuları toplumsal değerleri ortaya çıkarmıştır. Toplumu bir arada tutan değerler davranışlarımıza olumlu ve olumsuz bir takım kıymet koyar. Her istediğimiz davranışı istediğimiz her yerde yapamayız. Bazı davranışların toplumsal ölçütlere uygunluğu hoş görülmez, bu davranışlar etik dışı olarak adlandırılır.

       Etik Nedir?

 Etik, insana belirleyicisi ve aynı zamanda ilişki kurduğumuz dünyanın ilişkiler ağının da temel ölçütüdür. Etiğin amacı ve rolü her zaman insanoğlunun insan olarak, insan onuru ve iyi bir yaşam sürdürme koşulları olarak korunmasıdır.

Etik Eğitim Etik ve değerler eğitimi (EDE) terimi, eğitimin tüm yönleriyle, ya hayatın ahlaki boyutlarıyla açık ya da dolaylı olarak ilişkili olan ve uygun eğitim metotları ve araçları ile yapılandırılabilecek, düzenlenebilecek ve izlenebilecek niteliktedir.

                                     

1)Profesyonellik;

Öğretmenlik meslek etiğinden söz edebilmek için öncelikle, öğretmenin işinde profesyonel olması gerekir. Öğretmenlik mesleğinin gerektirdiği görevleri belirtilen standartlar içinde yapabilecek yeterlikte olmayan bir öğretmenin meslek etiği ilkelerinden söz etmek olanaksızdır. Bu nedenle öğretmenlik mesleğinin birinci etik ilkesinin "yeterlik sahibi bir öğretmen olmak" anlamına gelebilecek profesyonellik ilkesi ile başlamasında yarar bulunmaktadır

 

 Öğretmenin profesyonel davranışlarına aşağıdaki örnekler verilebilir:

 a) Görevle ilgili bilgi, beceri ve tutumları eksiksiz kazanmış olmak

 b) Hizmeti zamanında ve kusursuz sunmak.

 c) Mesleği daha iyi yapabilmek için sürekli olarak özeleştiri ve değerlendirme yapmak.

 d) Hizmette kaliteyi sağlamak.

 e) Görevini yerine getirirken kişisel yeteneklerini sonuna kadar kullanmak.

 f) Görevi ile ilgili takdir yetkisini makul ölçüler içinde kullanabilmek.

 g) Mesleğinin yöntem ve tekniklerini sürekli olarak geliştirmek.

 h) Öğrencilere, fiziksel ve psikolojik anlamda öğrenebilecekleri bir sınıf ortamını sağlamak.

 

 2) Hizmette sorumluluk :

En genel anlamda sorumluluk, belirli bir görevin istenilen nitelik ve nicelikte yerine getirilmesidir. Bu anlamda öğretmen bir kamu hizmeti olarak eğitimde üzerine düşen büyük sorumluluğun bilinci içinde olmalıdır. Eğitim-öğretim hizmeti diğer mesleklerden farklı olarak bireylerin yaşamlarını ve dolayısı ile toplumun geleceğini doğrudan etkileyen bir meslek alanıdır. Bu nedenle öğretmenler, kamu görevlileri olarak eylem ve kararlarının doğuracağı sonuçlar hakkında hesap vermek zorundadırlar. Bunun da ötesinde öğretmenler davranışlarından ve bunların topluma maliyetinden kendileri ve toplum adına sorumluluk duymalıdırlar.

 

3) Adalet:

 Öğretmen, her türlü eyleminde adil olmak ve öğrenciler arasındaki ilişkilerde de adaleti sağlamak sorumluluğuna sahiptir. Öğrencilere söz hakkının adil olarak paylaştırılmasından başlayıp, sınıf içi ve dışı etkinliklere katılıma kadar uzayan her türlü etkinlikte adaletin sağlanması son derecede önemlidir.

Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri Öğretmenin adaletine şu noktalarda gereksinim vardır Öncelikle öğretmen sınıf içindeki öğrenme fırsat ve olanaklarından öğrencilere adil yararlanma hakkı tanımalıdır. Bunun anlamı öğrencilerin gereksinimlerine uygun öğrenme fırsat ve olanakları yaratmasıdır. Bütün öğrencilerin aynı hız ve yöntemlerle öğrenemedikleri bilinen bir gerçektir.

O halde adil bir öğretmen farklı öğrenme yöntemlerini bir arada kullanarak fırsat ve olanakları çeşitlendirmelidir. Diğer yandan öğretmen değerlendiren ve öğrenci performansı hakkında yargılarda bulunan biri olarak, değerlendirmede adaleti sağlamalıdır. Öğrencilerin en çok adaletsizliğe uğrayabildikleri konulardan biri de öğretmenin ilgi ve desteğini kazanmak konusudur. Bazı öğrencilerle daha fazla ilgilenirken, bazılarına daha aza zaman ve kaynak ayıran bir öğretmen ne derece adil davranmış olacaktır? Bu noktada adalet kavramının ayrılmaz bir parçası olan eşitlik kavramının da tartışılması gerekmektedir.

 

 4) Eşitlik:

Eşitlik yararların, sıkıntıların, hizmetlerin dağıtılmasında uygulanacak sınırların belirlenmesini içerir. Eşitlik kavramı temel bireysel eşitlik, kısmi eşitlik ve blokların eşitliği açısından ele alınabilir.

a)       Temel bireysel eşitlik:

Bir okula kaydolan bütün öğrenciler eşittir. Burada eşitliğin belirleyicisi öğrenci olmaktır. Öğretmen sınıfındaki bütün öğrencilere eşit davranmalıdır.

b)      Kısmi eşitlik:

 Kısmi eşitlik , farklı gruplara eşitlik sağlanması için farklı davranılmasını içerir. Bu tür eşitlik anlayışının varsayımı, gruplar arasında eşitlik sağlanabilmesinin, ancak gruplar arasında farklı uygulamalar ve düzenlemeler yapılmasına bağlı olduğudur. Buna göre sınıftaki bütün öğrenciler eşittir ancak eğer sınıfta bir engelli öğrenci varsa ona farklı davranarak onu diğer öğrencilerle eşit hale getirebilirsiniz. Örneğin işitme engelli bir öğrencinin ön sıralara oturtulması, görme engelli bir öğrenciye ayrı sınav yapılması gibi uygulamalar kısmi eşitliğe örnek verilebilir. Bu tür eşitlik yaklaşımı "sistematik eşitsizlik" olarak da adlandırılır.

c)       Blokların eşitliği:

 Toplumda doğal olarak ortaya çıkmış bloklar vardır. Örneğin, kadın-erkek, yaşlı-genç gibi. Bloklar arası eşitlik sağlanması için dezavantajlı blok için diğerinden eşitlik istenir. Örneğin kız ve erkek öğrenciler arasında eşitliği sağlamak için yapılacak düzenlemeler buna örnek verilebilir. Öğrencilerin velilerinin meslekleri eşitsiz davranış nedeni olabilir.

 

 5) Sağlıklı ve güvenli bir ortamın sağlanması:

 Öğrencinin en temel haklarından biri, sağlıklı ve güvenli bir okul-sınıf ortamında bulunmaktır. Bu nedenle öğretmenlerin en temel etik sorumluluklarından biri de sınıf ortamında düzen ve disiplini sağlayarak, öğrenci sağlığını ve güvenliğini tehdit edecek her türlü unsurun ortadan kaldırılmasını sağlamaktır. Okullarda öğrenci sağlığı ve güvenliğinin sağlanması üç temel açıdan önemlidir.

 a) Yaşam her insanın en doğal hakkıdır. Öğrencilerin yaralanması ya da hastalanması, öğrencinin kendisini etkileyeceği gibi, ona bakmak zorunda kalan ailesinin de yaşamını olumsuz etkiler.

 b) Kazalar ya da hastalıklar öğrencinin eğitiminin kesintiye uğramasına, öğrencinin yıl kaybetmesine ve buna bağlı olarak da çeşitli ekonomik kayıplara yol açar.

 c) Okulda meydana gelebilecek kaza ve hastalıklarla ilgili önlemleri almayan kişiler yasalar önünde suçlu duruma düşeceklerdir.

 

Öğretmenler, öğrencilerin karşılaşabilecekleri her türlü olumsuz durumları saptamaya ve gerektiğinde durdurmaya en yakın olan kişilerdir. Örneğin okulda şiddet, çeşitli kazalar, yangın, sel ya da başka felaketler, bulaşıcı hastalıklar, öğretmenlerin özenle dikkat etmesini gerektiren sağlık ve güvenlik alanlarıdır. Bunun dışında okuldaki temizlik ve hijyen, okul gezileri, oyun alanlarındaki tehlikeler de öğretmenlere özel bir dikkat gereği yüklemektedir. Bu anlamda öğretmenlerin, öğrencilerin sağlık ve güvenliklerini ilgilendiren konularda sorumluluk almaları meslek etiğinin de bir gereği olarak karşımıza çıkmaktadır.

 6) Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri Yolsuzluk yapmamak:

 En genel anlamıyla yolsuzluk, bir çıkar karşılığında kamu yetkilerinin yasa dışı kullanımı olarak tanımlanabilir. Burada sağlanması amaçlanan kazançlar maddi kazançlar olabileceği gibi parasal olmayan özel amaçlara yönelik de olabilir.

 *Para ya da mal karşılığında,  kamu görevlisinin ayrıcalıklı işlem yapması.

* Kamu görevlisinin parasal ya da diğer ödüller karşılığında, bu çıkarı sağlayanlar yararına işlem yapması.

 * Kamu görevlilerinin yapılmaması gereken işlemleri yapmaları ya da yapmamaları gereken işlemleri çabuklaştırmaları karşılığı çıkar sağlamaları.

 * Parasal olan ya da olmayan kişisel kazançlar için yetkinin kötüye kullanımı.

* Kişisel ya da politik kazanç amacıyla devlet yetkisinin yasa dışı kullanımı.

* Kamu hizmeti gören kişinin özel amaçları ya da maddesel çıkarları için normal görev davranışlarından sapmaları.

*  Kişisel amaçlar için, kamu görevlilerinin kurallara aykırı biçimde davranışları.

 

 7) Dürüstlük- doğruluk ve güven:

 Etik davranış, başkaları ile ilişkilerde dürüst olmayı ve içtenliği gerektirir. İçten ve dürüst davranmayan öğretmenler, ilişkilerde kendi sonlarını hazırlarlar ve güven ortamı ortadan kalkar. Oysa güven ilişkilerin temel unsurudur tarafsızlık. Tarafsızlık ya da nesnellik, insanın bireyleri ya da nesneleri oldukları gibi görebilmesi ve bu görüntüyü bireyin kendi istek ve korkuları ile oluşturduğu görüntüden ayırabilmesidir. Nesnel olabilmek kişinin duygularını değil, aklını kullanmasını gerektirir. Bireylerin nesnel olabilmeleri, karşılarındaki birey ya da nesne hakkında kendi ilgi, gereksinim ve korkularını işe karıştırmadan, bu görüntüleri çarpıtmadan,  aradaki farklılığın görülmesini gerektirir.

 

8)Mesleki bağlılık ve sürekli gelişme :

Örgütsel bağlılık, iş görenlerin örgüt üyeliklerini sürdürmeleri ve örgütte kalmak istemeleri olarak tanımlanabilir. Örgüte bağlı iş görenler, örgütten etkilenirler ve kendileri de ortak amaçların gerçekleştirilmesi için ortaklaşa bir çaba gösterirler. Mesleki bağlılığın bir gereği olarak sürekli gelişmeyi sağlamak için öğretmenlerin:

* Meslekleri ile ilgili yeniliklere açık olması,

 * Mesleki performanslarını artırabilmek için kendilerine sağlanan eğitim olanaklarından en iyi şekilde yararlanması,

 * Mesleki yayınları ve teknolojik gelişmeleri sürekli  izlemesi ,

 * Yeni gelen meslektaşlarının işe ve çevreye uyumlarına yardımcı olması gerekir.

 

9) Saygı:

İnsan, her şeyden önce insan olduğu için değerlidir. İnsanın değeri ve onuru, insan ilişkilerinde köşe taşı niteliği taşır. İnsan canlı varlıklar içinde en gelişmiş olan, düşünen, akıl yürüten, iletişim kuran, gelecek için planlar yapan bir varlıktır ve bu yönleri ile saygıdeğerdir. Bu doğrultuda özetlenecek olursa öğretmenler:

* Herkesin değerine ve varlığına saygı göstermelidir,

* Herkesin özel yaşamına saygı göstermelidir,

* Herkesin özerkliğine ve kararlarına saygı göstermelidir

 * İnsanlar arasındaki farklılıklara saygı göstermelidirler.

 

10)Kaynakları  etkili kullanımı:

 Kurumsal ve kamusal kaynakların etkili kullanımı öğretmenlerden beklenen bir başka önemli etik davranıştır. "Öğretim zamanının" etkili kullanımı öğrencilerin yararını en üst düzeye çıkaracaktır. Derse hazırlıklı gelmek, kişisel işlerini eğitim-öğretim ortamında yapmamak gibi bu konuda birçok örnek verilebilir.

 

Öğretmenlik Mesleğinin Etik Kodları Öğretmenlerin mesleki etkileşimleri dört temel değere uygun olmalıdır:

 a) Özerklik: Bireylere sahip oldukları onur ve değere uygun biçimde davranılması hakkını gözemek.

 b) Adalet: Gücün paylaşılması ve gücün kötüye kullanımının önlenmesi.

 c) Sorumlu ilgi: Başkalarına verilebilecek zararın en aza indirilmesi ve yararın artırılması.

 d) Gerçek : Kendine ve başkalarına dürüst davranmak .

 

Faydalanılan Kaynak:

MEB, 2017. Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri

Ateş, (2012) Öğretmenlikte Meslek Ahlakı ve Mesleki Değerler, Eğitim ve İnsani  Bilimler dergisi (3-18)

Aydın, İ.(2006) Eğitim ve Öğretimde Etik Ankara. Pegem  A.

Bakioğlu, A.(2014) Levent ,F. Türkiye nin geleceği için önemli bir yatırım.Etik değerler eğitimi, Yeni Türkiye Dergisi

Benade, L.(2012) From technicians  to teachers: Ethical teaching in the context of globalised  education reform A&C Black

Çelikten , M Şenal(2015) Öğretmenlik mesleği ve özellikleri Erciyes Üniversitesi Sosyal  Bilimler Dergisi 207-237

Campbell, E.(2003) The ethical teacher . Philadelphia : Open Universty Press.

Campbell, J. (2008) The hero with a thousand faces New WORLD Library

Gözütok D. (1999) Öğretmenlerin etik davranışları . Ankara Üniversitesi  Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi.

Karakaya (2010) Muallimin Meslek Ahlakı  üzerine düşünceler  Eğitişim dergisi.

Pieper , A (1999) Etiğe giriş, Ayrıntı Yayınları , İstanbul.